Τα παλιά παιχνίδια της Lyra και της El Greco είναι περιζήτητα στους συλλέκτες όλου του κόσμου. Ένας φανατικός συλλέκτης ανέμελων στιγμών των ’80s, εξηγεί τι απέγιναν οι δύο εταιρίες κολοσσοί που τα κατασκεύαζαν και γιατί χάθηκαν τα γελαστά παιχνίδια.

Το σπίτι του Γεράσιμου Τζωρτζάτου είναι ο παράδεισος του παιδιού. Ίσως όχι του παιδιού του 2012 που ζητάει απ’ τον Αι Βασίλη iphone και παιχνίδια με φιγούρες φρίκης απ’ αυτά που διαφημίζει η τηλεόραση.

Είναι ο παράδεισος για ένα παιδί του ’80 και του ’90 που μεγάλωσε με playmobil, φωτεινούληδες και τη μάγια τη μέλισσα, τον παταπούφα, το μικρό μου πόνι και την Bibi Bo. Οι εποχές άλλαξαν, η ανεμελιά και η αθωότητα εξαφανίστηκαν, τα παιχνίδια έγιναν πιο βίαια για να ταιριάζουν με τα σημεία των καιρών, κι η παραγωγή ελληνικών παιχνιδιών έχει φτάσει στο ναδίρ.

Οι δύο μεγαλύτερες εταιρίες που κατασκεύαζαν ελληνικά παιχνίδια, η Lyra και η El Greco, δεν υπάρχουν από τη δεκαετία του 90, όσα από τα παιχνίδια τους όμως κατάφεραν να διασωθούν έχουν γίνει συλλεκτικά αντικείμενα για φανατικούς των παιχνιδιών σε ολόκληρο τον κόσμο και αλλάζουν χέρια για εκατοντάδες ευρώ.

Ο Γεράσιμος έχει μια πολύ σημαντική συλλογή από τα συγκεκριμένα παιχνίδια, άθικτα, στα κουτιά τους, σε ένα δωμάτιο-κιβωτό παιδικών αναμνήσεων. Για όσους τα έζησαν και πρόλαβαν να παίξουν μαζί τους είναι πολύτιμες στιγμές χαμόγελων και αθωότητας, για τους νεότερους πολύ πιθανόν να είναι μια σειρά από βαρετά κι αδιάφορα παιχνίδια…

Τι ακριβώς μαζεύεις;

Παιχνίδια. Συγκεκριμένα της δεκαετίας του ’80 και ακόμα πιο συγκεκριμένα, παιχνίδια δύο εταιριών, της El Greco και της Lyra. Αυτές ήταν οι δύο μεγαλύτερες εταιρίες την δεκαετία του ’80. Τη δεκαετία του ’90 έκλεισαν και οι δύο. Η El Greco πουλήθηκε στην Hasbro, γιατί από τις αρχές του ’90 άρχισε η εισαγωγή ξένων παιχνιδιών, ενώ μέχρι και το ’86 ό ,τι παραγόταν από παιχνίδια από την Ελλάδα ήταν μόνο ελληνικά, δεν υπήρχαν ξένα. Έχω διαβάσει ότι το 98% ήταν ελληνική παραγωγή και το άλλο 2% ερχόταν από το εξωτερικό. Όταν έξω γινόταν χαμός με την Barbie, στην Ελλάδα δεν είχε καμία σημασία.

Τότε τι υπήρχε στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα υπήρχε αντίστοιχα η Bibi-bo. Εκείνη ήταν καθαρά ελληνικής παραγωγής και ήταν η πιο δημοφιλής κούκλα. Η πρώτη παραγωγή της πιθανότατα βγήκε γύρω στο ’80 με ’81. Η Barbie άργησε πολύ να έρθει. Κάπου στο ’88 ήρθε στην Ελλάδα και πάλι την είχε βάλει κάτω για ένα διάστημα η Bibi-bo. Μετά τέλος.

Τι καθορίζει το πόσο συλλεκτικό είναι ένα παιχνίδι;

Ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης. Αυτή τη στιγμή υπάρχει πολύ μεγάλη ζήτηση για την Bibi-bo και πολύ μικρή προσφορά, γιατί δεν υπάρχουν τα παλιά παιχνιδοπωλεία που την είχαν. Αυτή την στιγμή οι Bibi-bo πιάνουν γύρω στα 300 με 400 ευρώ.

Υπάρχει ζήτηση για τα ελληνικά παιχνίδια από συλλέκτες εκτός Ελλάδας;

Υπάρχει και μεγάλη. Μάλιστα η El Greco έκανε μεγάλες εξαγωγές τότε, σε πολλές χώρες, μέχρι και στην Αφρική. Στο Μικρό μου Πόνι, που το είχε κλέψει η El Greco από την Hasbro, έκανε μια καλύτερη παρτίδα η El Greco, στην οποία χρησιμοποίησε ένα αρωματικό υλικό με αποτέλεσμα το ξένο μικρό μου πόνι να στοιχίζει 10 ευρώ και της El Greco να πιάνει τα 300 ευρώ. Τρελαίνονται οι ξένοι, κυρίως οι Αμερικάνοι.

Στο Μοναστηράκι γίνεται απίστευτος χαμός. Οι συλλέκτες είναι εκεί από τις δύο τα ξημερώματα της Κυριακής για να προλάβουνε αυτά που έχουν μαζέψει απ’ τα σκουπίδια. Υπάρχουν και κάποιοι που τα εμπορεύονται, εγώ δεν τα εμπορεύομαι, γι’ αυτό και έχω ένα από κάθε είδος. Αλλά τα εμπορεύονται γιατί τα αγοράζουν με ένα δύο ευρώ από το Μοναστηράκι και ακόμα και τα μεταχειρισμένα πωλούνται και 100-120 ευρώ. Τα ξεμαλλιασμένα, όλα αυτά.

Πώς ξεκίνησες να μαζεύεις;

Ασχολούμαι με τα παιχνίδια τα τελευταία πέντε χρόνια. Περνώντας έξω από ένα παλαιοπωλείο είχα δει έναν Φωτεινούλη, τον οποίο τον είχα μικρός. Έτσι ξεκίνησα. Από δικά μου παλιά παιχνίδια παλιά δεν έχω ούτε ένα. Πολλές φορές σκέφτομαι μήπως ξεκίνησα να μαζεύω γι’ αυτόν τον λόγο.

Επειδή δεν μου άφησαν κανέναν παιχνίδι, ούτε ένα κομματάκι να λέω αυτό το είχα παιδί, τίποτα, τα πέταξε η μάνα μου όλα. Οι περισσότεροι έχουν έστω και ένα, δεν υπάρχει παιδί που να μην έχει κρατήσει έστω και ένα κομματάκι από τα παιχνίδια του. Μετά συνάντησα τα παιδιά στο Retromaniax. Ό, τι υπάρχει από retro, όλες οι αναμνήσεις της Ελλάδας είναι εκεί μέσα. Γνώρισα πολλά ρετροφιλαράκια εκεί και είναι να μην κολλήσεις το ρετρομικρόβιο, γίνεται μετά η πάθηση χρόνια.

Πώς τα βρίσκεις τα παιχνίδια;

Αυτά που συλλέγω εγώ είναι παιχνίδια στη συσκευασία τους, άθικτα, αχρησιμοποίητα. Βέβαια υπάρχουν όπως είπαμε πριν και παιχνίδια πολύ σπάνια, που επειδή βρίσκονται δύσκολα σε κουτιά, τα δέχεσαι μεταχειρισμένα.

Πιο πολύ όμως συλλέγω παιχνίδια σε κουτιά και μπορώ να πω ότι είμαι και φαν των κουτιών, πιο πολύ από τα παιχνίδια που έχουν μέσα! Ό, τι γράφει El Greco με ενδιαφέρει πιο πολύ από το εσωτερικό του.

Οι Σπιρτούληδες είναι El Greco;

Οι Σπιρτούληδες, που δεν έχω καταφέρει ακόμα να βρω σε κουτί, είναι της El Greco και έκαναν τρελές πωλήσεις στο εξωτερικό. Σε όποιο site του εξωτερικού να μπεις Γερμανία, Ιταλία, Αμερική θα δεις να πωλούνται Σπιρτούληδες αλλά χωρίς κουτιά, γιατί τα κουτιά δύσκολα διασώζονται. Ο Τυχερούλης και ο Σπιρτούλης αυτά τα δύο παιχνίδια από το ’70 είχαν κάνει μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό.

Αυτά ήταν και ωραίες ιδέες. Ξέρουμε ποιος τα σχεδίαζε; Γιατί δεν γίνονται πια τέτοια;

Κάποια παιχνίδια από αυτά ήταν ελληνικά. Η Bibi-bo, ο Τυχερούλης και ο Σπιρτούλης είναι ελληνικά. Τα περισσότερα απ’ τα άλλα ήταν από το εξωτερικό. Δεν τα έπαιρναν από το εξωτερικό όμως. Έφτιαχναν καλούπια εδώ, τα παρασκεύαζαν εδώ, προσέθεταν και άλλα υλικά και τα έκαναν ακόμα καλύτερα.

H El Greco το είχε πετύχει αυτό, έφτιαξε καλύτερα παιχνίδια από του εξωτερικού. Η Hasbro την τσάκωσε, -έτσι έχουμε καταλάβει, επίσημα δεν θα το βρεις πουθενά, ότι της έκλεβε τα παιχνίδια χωρίς να έχει πάρει τα δικαιώματα-, έτσι υπολογίζουμε ότι έγινε ξαφνικά μια πυρκαγιά το 1989 και κάηκε το ένα εργοστάσιο. Και τον επόμενο χρόνο έκλεισε η εταιρία. Η πορεία της El Greco είναι λίγο μυστήρια. Είχε δύο εργοστάσια, το ένα στην Ζάκυνθο, το άλλο στην Αθήνα. Κάηκε το εργοστάσιο που ήταν εδώ και δούλευε μόνο με την μία μονάδα στην Ζάκυνθο. Και αυτό ήταν και το τέλος της.

Θυμάμαι ότι δεν ήταν φτηνά αυτά τα παιχνίδια.

Ήταν πανάκριβα. Βλέπουμε ακόμα τιμές πάνω στα κουτιά. Η Bibi-bo, το 1980 έκανε 5000 δραχμές. Γι’ αυτό και με το που μπήκαν τα κινέζικα και το αντίστοιχό της έκανε 300 δραχμές, φαλίρισαν. Αυτό το θυμάμαι και εμπειρικά, που κάπου το ’91 που πρέπει να ήμουν Τρίτη δημοτικού και είχα ζητήσει παιχνίδι El Greco δεν μου το έπαιρνε με τίποτα η μάνα μου. Μού έπαιρνε μόνο ότι είχαν τα κινέζικα. Ήταν τότε που έβρισκες και τα ελληνικά, υπήρχε κάποιο διάστημα που υπήρχαν στα μαγαζιά και τα δύο. Ήταν πολύ ακριβή και γι’ αυτό και έκλεισε. Εδώ έπρεπε να πληρώνει εργάτριες, εργοστάσια ενώ στην Κίνα…

Ποιος την είχε την El Greco;

Την El Greco την είχε ο Βακάκης μέχρι το ’85. Μετά την ανέλαβε ο γιός του ο Απόστολος, ο σημερινός ιδρυτής των Jumbo. Δηλαδή η οικογένειά το είχε το παιχνίδι στο αίμα της. Τα Jumbo αργότερα ήταν αυτά που έκλεισαν τα παιχνιδάδικα που υπήρχαν σε κάθε γειτονιά.

Μπορεί να βγάλει δηλαδή κάποιος λεφτά από τα παλιά παιχνίδια;

Υπάρχουν συλλέκτες που εμπορεύονται τα παλιά παιχνίδια και βγάζουν τρελά λεφτά. Αυτοί κάνουν ταξίδια κανονικά, λένε αύριο πάω Καλαμάτα και ψάχνουν όλη την Καλαμάτα, είναι επάγγελμα κανονικό. Εγώ δεν το κάνω. Από την άλλη κρίση υπάρχει, δεν ξέρεις ποτέ.

Θα πούλαγες κάποιο από αυτά που έχεις μαζέψει;

Στην αρχή δεν σου κρύβω ότι με δελέασε το γεγονός ότι έχουν αξία, ότι δεν το ξέρουν και πολλοί κτλ. Αλλά είναι μην σου κολλήσει. Κόλλησα και δεν μπορώ τώρα να τα πουλήσω με τίποτα. Και γι’ αυτό παίρνω και ένα από κάθε είδος. Με την κρίση όμως όλα μπορείς να τα περιμένεις. Έχω σκεφτεί ότι αν τα βαρεθώ θα τα δωρίσω σε κάποιο μουσείο. Που σίγουρα θα ανοίξει. Αυτά τα παιχνίδια έχουν περάσει την τριακονταετία, μετά τα τριάντα χρόνια ισχύει ο ορισμός αντίκα για οτιδήποτε. Έχω ακούσει ότι θα ανοίξει μουσείο για παιχνίδια το Μουσείο Μπενάκη μέσα στα επόμενα χρόνια.

Η γενιά μας, αυτή, που κλείνουν τώρα τα τριάντα, είναι η γενιά που τώρα παντρεύονται ή ετοιμάζονται να γίνουν γονείς κτλ. Βλέπω πολύ έντονα γονείς να θέλουν για τα παιδιά τους τα συγκεκριμένα παιχνίδια. Μπαίνουν στο ebay και χαλάνε διακόσια ευρώ για να πάρουν το συγκεκριμένο παιχνίδι και να μην παίρνουν απ’ το jumbo. To ’80 περιμέναμε Χριστούγεννα και Πάσχα για να πάρουμε παιχνίδια, δεν έμπαινες στο jumbo και με πέντε ευρώ έβγαινες φορτωμένος με σακούλες.

Πόσο έχουν αλλάξει τα παιχνίδια σήμερα;

Τα παιχνίδια τώρα δεν έχουν καμία σχέση με τα δικά μας τότε. Τα δικά μας ήταν μέσα στη αθωότητα, αρκουδάκια, χαρούμενα προσωπάκια, Μάγια η μέλισσα, Κάντυ Κάντυ, τέτοια πράγματα. Τώρα βλέπεις Sailor Moon, αστρομαχητές, όπλα, βία.

Το playmobil ήταν ελληνικό;

Tα playmobil στην Ελλάδα τα παρήγαγε η Lyra. Τα είχε πάρει, νόμιμα αυτή τη φορά, από το εξωτερικό και τα παρήγαγε εδώ. Και έγινε πάλι το ίδιο πράγμα. Παρήγαγε καλύτερα προϊόντα, με αποτέλεσμα η Ελλάδα, η Lyra δηλαδή, να κάνει εξαγωγές. Της επέτρεπε η μητρική εταιρία να κάνει εξαγωγές σε άλλες χώρες. Δεν ξέρω πώς το κατάφεραν. Είναι μάλλον η πρώτη φορά που βλέπεις Έλληνες να κάνουν καλύτερα πράγματα από το εξωτερικό. Και είχαν και πολύ καλό πλαστικό απ’ ό, τι έχω ακούσει. Αναλυτές, δηλαδή, που το έχουνε κοιτάξει λένε πως ήταν ό ,τι πρέπει για τα παιδιά. Γερό, ανθεκτικό, πολύ καλό.

Η Lyra τι απέγινε;

Για τη Lyra έχουμε χάσει εντελώς τα ίχνη. Από το ’89 και μετά ούτε ξέρουμε τι έγινε. Σαν να μην άνοιξε ποτέ αυτή η εταιρία. Η εταιρία φάντασμα. Και ήταν τεράστια. Η El Greco και η Lyra ήταν κολοσσοί. Με εργοστάσια και εκατοντάδες προσωπικό.
Κάποια στιγμή βγήκε στο retromaniax η κόρη του Λύρα, η Μαρκέλλα, η οποία και αυτή είπε ήταν μικρή και δεν θυμάται. Εξακριβώσαμε ότι όντως ήταν αυτή, αλλά δεν μας έδωσε σημαντικές πληροφορίες. Απεβίωσε νωρίς ο πατέρας της, όπως μας είπε, λίγο μετά το κλείσιμο της εταιρίας, από τη στενοχώρια του. Με το που ήρθαν τα κινέζικα χάθηκαν σωρηδόν όχι μόνο αυτές οι δύο, αλλά δεκάδες εταιρίες παιχνιδιών. Ήταν 30-40 και έκλεισαν όλες, αυτόματα.

Τώρα δεν υπάρχει καμία ελληνική εταιρία που να φτιάχνει παιχνίδια;

Δεν ξέρω αν υπάρχει ακόμα, αλλά μέχρι πολύ πρόσφατα υπήρχε μία, η εταιρία Απέργης, που έφτιαχνε τα πλαστικά τα καραβάκια που παίρναμε για την θάλασσα. Και λειτουργεί και η ΕΠΑ.

Ποιο είναι το αγαπημένο σου από αυτά που έχεις;

Αυτό με το οποίο ξεκίνησα, ο Φωτεινούλης. Με αυτό ξεκίνησα, με αυτό θα κλείσω τη καριέρα μου (γέλια). Οι φωτεινούληδες ήταν 8. Μέχρι να τους βρω είδα και έπαθα. Την ολοκλήρωσα όμως την οχτάδα. Οι δύο τελευταίοι μου ήρθαν από Κύπρο.

Πώς αντιδρούν οι δικοί σου; Κι όσοι βλέπουν τη συλλογή;

Με τον ανιψιό μου έχω πρόβλημα μεγάλο. Βλέπει τα παιχνίδια και τρελαίνεται, θέλει να μπει μέσα να τα πάρει. Τσακωμούς να δεις. Κι η κοπέλα μου θέλει να πάρει τη Bibi-bo νύφη. Τα μικρά παιδιά πάντως τα βλέπουν και θέλουν να φύγουν. Τους φαίνονται αδιάφορα. Τα χαμογελαστά πράγματα χωρίς βία, χωρίς αίμα δεν τους κάνουν καμιά εντύπωση. Δεν τους ενδιαφέρουν γιατί έχουν συνηθίσει σε άλλο τρόπο ζωής και σε άλλου είδους παιχνίδια.

Η ιστορία της El Greco και τα πιο διάσημα παιχνίδια της

Η El Greco εχει μια πολυτάραχη και συγκινητική ιστορία. Ιδρύθηκε από Έλληνες της διασποράς, την οικογένεια Βακάκη.

Ο Απόστολος Βακάκης, ο οποίος γεννήθηκε το 1954 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από μια ευκατάστατη οικογένεια βιομηχάνων, αναγκάζεται να ερθει με τους γονείς στην Ελλάδα, εξαιτίας της δύσκολης πολιτικής καταστασης που επικρατούσε τότε στην Αίγυπτο οταν οι στρατιωτικοί έρχονται στην εξουσία μετά την επανάσταση του Νάσερ (1952). Φεύγοντας από την Αίγυπτο, η μητέρα του Σοφία, πρόλαβε να πάρει μαζί της τα κοσμήματά της.
Αλλά και στην Ελλάδα η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη.

Ο Γεώργιος Βακάκης, πατέρας του Απόστολου, είναι υποχρεωμένος να φύγει για την Ιταλία, οπου και βρίσκει δουλειά σε μια μικρή εταιρία κατασκευής παιχνιδιών, κούκλων και λούτρινων ζώων.

Εκείνα τα κοσμήματα της μητέρας του Απόστολου τα οποία και πούλησε στον Μποδοσάκη, μεγαλοβιομήχανο της εποχής, θα γίνουν ο σπόρος απο τον οποίο θα φυτρώσει η ελληνική βιομηχανία παιχνιδιών, η El Greco.

Ο Απόστολος Βακάκης, νέο παιδί τότε 23 ετών, βρίσκεται για σπουδές στην Βρετανία, όταν η μεγάλη πυρκαγιά στο εργοστάσιο της El Greco στην Άνω Γλυφάδα τον υποχρεώνει να επιστρέψει στην Ελλάδα. Επιχειρεί μαζί με τον πατέρα του να επαναφέρουν στην ζωή την εταιρεία στηριζόμενοι στην παραγωγική μονάδα που λειτουργούσε τότε στην Ζάκυνθο.

Η El Greco συνεχίζει να υπάρχει μέχρι το 1990 όταν και αγοράζεται από την πολυεθνική Hasbro.

Τα πιο διάσημά της παιχνίδια ήταν Η ΒΙΒΙ-ΒΟ και o ΤΖΟΝ ΤΖΟΝ, η ΠΑΤΑΠΟΥΦΑ, οι ΤΡΕΧΑΛΙΤΣΕΣ, ο ΦΑΣΟΥΛΕΤΟΣ, το ΠΙΤΣΙΠΟΠΑΚΙ, τα ΛΑΧΑΝΟΠΑΙΔΑ, το ΜΙΚΡΟ ΜΟΥ ΠΟΝΥ, ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΕΣ, ΚΙΤ-Ο ΙΠΠΟΤΗΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΤΟΥ, τα ΣΟΥΖΑΚΙΑ, οι ΚΕΡΑΥΝΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΤΟΥ, ΑΓΡΙΜΙΑ, ΠΙΓΚΟΥΙΝΟΤΣΟΥΛΗΘΡΕς, οι HAPPY HAPPY SISTERS, οι ΓΛΥΚΟΥΛΕΣ, οι ΣΕΛΗΝΑΝΘΡΩΠΟΙ, οι ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ, ο ΦΩΤΕΙΝΟΥΛΗΣ, ο ΑΓΚΑΛΙΤΣΑΣ-ΦΩΤΕΙΝΟΥΛΗΣ, η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΓΛΥΚΟΠΑΤΑΤΑΣ και πολλά άλλα.

Η ιστορία της Lyra

Ο ιδρυτής της, ο Μάρκος Λύρας, χρησιμοποίησε ως σήμα κατατεθέν της εταιρείας του ένα γρανάζι. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, η Lyra έγινε αρχικά γνωστή για τις κούκλες της, οι οποίες θεωρούνταν περισσότερο ως διακοσμητικά αντικείμενα στα σαλόνια παρά ως παιχνίδια απευθυνόμενα στα παιδιά!

Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’80 είχε πάντα τον τίτλο της δεύτερης μεγαλύτερης παιχνιδο-βιομηχανίας της Ελλάδας, μετά την El Greco. Τα πιο διάσημα παιχνίδια της Lyra ήταν τα μυθικά Playmobil, η Μάγια η Μέλισσα, τα Pin y Pon (Πιν και Πον) καθώς και το αυτοκίνητο τών Dukes of Hazard, το οποίο μάλιστα είχε βγει και σε δύο εκδόσεις.

Η Lyra συνεργαζόταν κυρίως με γερμανικές εταιρείες, όπως η PLAYMOBIL, για τον σχεδιασμό και την κατασκευή των παιχνιδιών. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον γίνονται πραγματικά μεγάλες “μάχες”, για τα Playmobil, στους πλειστηριασμούς του διαδικτύου μεταξύ των Γερμανών συλλεκτών!

Tα Pin y Pon κατασκευάστηκαν από την Lyra με την άδεια της ισπανικής FAMOSA. Τα κεντρικά της γραφεία ήταν στην περιοχή Αχαρνών Αττικής.

Τα ίχνη της εταιρείας χάνονται γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές του ’90.

Οι ιστορίες των δύο εταιριών είναι από το site του Γεράσιμου Τζωρτζάτου elgrecoandlyratoys.org